Atilla Filiz, Makine Müh. (MBA)
ATİ Mühendislik Eğitim Yön. Danışmanlık
www.atillafiliz.com
Mart 2005

Giriş:

Teknolojiden bilgiye kadar yaşamın her bölümünde yenilikler, değişimler, farklılaşmalar meydana gelirken aynı zamanda küreselleşme ya da globalleşme olgusu ülkeleri, pazarları ve insanları yakınlaştırmakta, zıtlıkları, farklılıkları törpülemekte ve dünyayı adeta tek bir yaşam alanı haline getirmektedir.

Avrupa Birliği'ne adım atılan son süreçte "üretimde globalleşme ve zorlayıcı rekabet" ifadeleri daha fazla ön plana çıkmış durumdadır. Rekabette giderek önem kazanan sürekli iyileştirme, müşteri tatmini, müşterilerin aradıklarından daha iyisini bulabilmeleri için, kuruluşları sürekli daha iyiyi üretmeye zorlamaktadır. Bu nedenle, tüm üretim süreçlerinin iyilestirilmesini, performanslarının daha iyi seviyelere çıkartılmasını gerektirmektedir.

Firmalar, varlıklarını sürdürebilmek için, küresel pazarda rekabet etme yeteneğine sahip olmalıdırlar. Teknolojik yenilikleri, birikimleriyle birleştirerek ürüne dönüştüren ve ekonomik kazanç sağlayan kuruluşlar, rekabette önemli avantajlar elde ederler. Bu nedenledir ki ürün geliştirme konusunda yürütülen çalışmalar firmaların gündeminde önemli bir yer tutar.

Ürün fikrinin oluşturulması ve rafine edilmesi anlamında endüstriyel tasarım, bir ürünü kullanıcı açısından yararlı ve istenir, üretici açısından ise farklı ve karlı kılan özelliklerin belirlendiği süreçtir.

Üretilen ürünün iyi, müşterilerin kendilerine sunulan ürün ya da hizmetten memnun olmaları yeterli değildir. Zira rakipler boş durmayıp, ürünün daha iyisini yapmak için çalışma içinde olabilirler ve daha iyi, daha ucuz ya da daha farklı ürünün pazara sunulması her an olasıdır. Bu olasılığı da göz önünde tutarak ürünü geliştirmek, farklılaştırmak, yenilemek ve hatta başka bir ürüne dönüştürmak akılcı bir düşünce olacaktır.

Ürünü geliştirmek; ürünün fiziki yapısını bugünki görünüşünden ve işlevinden farklı hale getirmek, maliyetini azaltmak, kalitesini yükseltmek demektir. Ürünün kendisini ya da süreçlerini geliştirmek demektir.

Yenilikçi ve Yaratıcı İklim:

İnsanların başarıları konusunda en sık kullandığımız sözcüklerden birisi de, "yaratıcılık"tır. İlahî anlamda yaratıcılık sadece Allah'a mahsustur. Yaratıcılığın tanımı bu anlamda, "yoktan varetme" ve, "vardan yok etme" temeline dayanır. Bu iki özellik sadece Allah'a aittir. Bilimsel anlamda ise hiç bir şey yoktan var edilemez, vardan da yok edilemez. Bu yazımda yaratıcılığın ilahi ya da bilimsel anlamını değil günlük kullanımından söz ediyorum.

Günlük anlamda yaratmak, "yoktan yeni bir şey varetmek" anlamına gelmez. Yaratıcılık, bireylere çekici gelen deha, üstün yeteneklilik gibi çoklu kavramları çağırıştıran bir kişilik özelliği olarak bilinmektedir. Yaratıcılık en kısa tanımı ile yeni bir şey düşünmek veya yeni bir şey yapmaktır. Burada yaratıcılığın en önemli bileşeninin yenilik olduğu açıktır.

İngilizce'de yeni şeyler düşünmek ile yeni şeyler yapmak için iki ayrı sözcük kullanılır ve ikisi arasındaki ilişkiyi açıklamak için de creativity ve innovation kelimeleri kullanılır. Yaratıcılık yeni şeyler düşünmek, yenilikçilik yeni şeyler yapmaktır" ifadelerinde de yeni kavramının önemi görülmektedir.

Türkçemiz'de bazen, "yaratıcılık"la icat, keşif, buluş gibi sözcükler eşanlamlı olarak kullanılır. Bunların tanımlarında da yenilik faktörünün ağırlığı vardır. Dolayısı ile yaratıcılığı yeni bir şeyleri yapabilmek diye tanımlayabiliriz. "Bu şeyler de; bir düşünce, bir eylem ya da elle tutulur, fiziki, maddesel bir ürün, sistem olabilir. Başka bir ifade ile, "Yaratıcılık yeni bir şey düşünebilme ve yapabilme becerisidir" denilebilir.

Bir firmanın ticari başarısı, pazardaki müşteri ihtiyaçlarını kapsamlı şekilde saptaması, bu ihtiyaçlara karşılık gelecek yenilikçi ürünleri geliştirme yetenekleri ve bunların maliyetlendirilmesiyle yakından ilgilidir. Tasarım ve maliyetlendirme, yeni ürün geliştirme yeteneklerinin ana unsurlarıdır. Endüstriyel tasarım ve tasarımcının, yeni ürün geliştirme faaliyetlerindeki rolü ve firmaların rekabet gücüne katkısı da göz ardı edilemez.

Firmaların yeni ürün geliştirme projelerinde maliyetlendirme konusu, hayati önem taşımaktadır. Ürün geliştirme süreci, iş geliştirme, iş planı hazırlama, ekonomik analizler, yenilikçilik (inovasyon) - yaratıcılık, yeniliklerin yaygınlaştırılması, ekip çalışması gibi konuların her birinin ürün geliştirmede belirgin bir yeri ve etkinliği vardır.

Ürün geliştirme de kişilerin yetenekleri kadar içinde bulundukları ortamın da önemi büyüktür. "yaratıcı iklim" de diyebileceğimiz bu ortam kişilerin potansiyellerini kullanıp yeteneklerini ortaya çıkarmada tetikleyen itici bir güçtür. "Yaratıcı iklim"in oluşumunda yönetim yaklaşımının etkileyici ve belirleyici rolü vardır.

Devlet ve aile yapımız, özellikle ezberci eğitim sistemimiz yenilikçilik, değişime karşı direnç ve katılımcılık konusunda ciddi kısıtlamalar yarattığı gerçeğini göz ardı etmezsek yönetimin yaratıcı iklimi sağlamada işinin pek de kolay olmadığını söyleyebiliriz.

Yenilikçi fikirlerin her seviyeden gelebileceğine inanç, insana saygı ve katılımcı yönetim kültürünün şirket içinde yerleşmesi yaratıcı iklimin oluşumunu kolaylaştırır.

Ürün Geliştirmenin Koşullar:

"Önce ürün gelir" sloganı ile yola çıkan eskinin üreticileri, 1990'lı yıllar boyunca üreticilere verimliliği artırmak ve maliyetleri azaltmak adına stratejik atılım üzerinde yoğunlaştılar. Verimliliğin önemi sabit kalırken, ürün geliştirme süreçleri sonunda, cirolarında artış görmek istedikleri de gözlendi.

Yapılan bir araştırmada son beş yılda pazara ürünü ilk çıkaran on firmadan sekizinin pazar lideri olduğu görülmüştür. Ürünü pazara ilk çıkaran olmak, tasarım ve üretim süreçlerini kısaltarak kısa sürede ürün üretmek, müşterinin isteği üzerine özel sipariş ürün üretmek , hatasız tasarım yaparak üretimde sürprizlerle karşılaşmamak , daha hızlı ve kısa sürede üretim yapmak, maliyetleri azaltarak rekabet gücü kazanmak, tüm üreticilerin ortak arzuları ve arayışlarıdır. Bunlarla birlikte asıl ortak olan konu ürün geliştirmek olmaktadır.

Dünyanın önde gelen imalatçılarından gelen son sinyaller bu paralelliktedir ve ürün geliştirme sürecine yoğunlaşmaları anlamına gelmektedir. Üretici firmalar esas olarak ofis arkasındaki sistemleriyle değil, ürünleri ile tanınırlar. Ancak tüm bu firmalar için geçerli olan tek şey var o da bu firmaların cesaret verici ciro ve karlılık artışları için ürünün ön planda tutulmasını sağlayan en önemli etkenin ürün geliştirmek olduğunun farkına varmış olmalarıdır.

Önce Ürün Gelir Stratejisi:

Ürünü ön planda tutan bir firma başarının köklerinin sağlam bir organizasyon ile mükemmel ürünler üretmekten geçtiğini bilir.

Ürün geliştirme sürecini müşteri memnuniyeti, operasyonel verimlilik ve firmanın hedeflerinin kesiştiği yere yerleştirir. Tüm iş süreçlerini kapsayan sistemler için kurumsal gelişimini tamamlamada gerekli çerçeveyi oluşturur.

Geliştirdiği ürünlerinde değişiklikleri kısa sürede yapabilen, müşterilerden gelen özel siparişleri çok hızlı cevap verebilen parametrik yapıda tasarım süreci takip eder.

Ürün geliştirme süreçlerinin tamamını (parça tasarımı, montaj, analiz, optimizasyon vb.) kendi bünyesinde barındırır. Bu süreçlerde her adımda değişiklik yapabilir ve bu değişiklik diğer süreçlere yansır. Hatasız tasarıma odaklanır. Üretim sürecinde sürprizlerle karşılaşmayacağını, zaman ve para kayıpları yaşamayacağını bilir. Optimizasyona odaklanır, rekabet edebilir ve karlılığı artıracak çözümler üretir.

Önce ürün stratejisi altında üç temel fikir yatmaktadır.

• Tasarlamak,
• Müşteriler, iş ortakları ve tedarikçiler ile etkileşimli iş birliği yapmak
• Mühendislik dataları yönetimi.

Her ürün bir müşteri için yapıldığından müşterinin görüşü ürün geliştirmenin ana noktasını teşkil eder ve müşteri ile sürekli iletişim içinde olmayı gerektirir. Müşteri arasındaki her türlü algılama, fiziksel ve işlevsel ilişki sonucu endüstriyel tasarım için veri sağlanır. Endüstriyel tasarım, kullanıcı ve üreticinin karşılıklı yararını gözeterek; ürünlerin fayda ve işlevini, görünümünü optimize edecek şekilde yeni ürün fikirleri yaratmaya ve geliştirmeye yönelik profesyonel etkinliktir.

Yeni ürün geliştirme sürecinin işleyişi:

Süreç aşağıdaki gibi işler:

• Ürün fikirlerinin ön elemesi,
• Pazara ilişkin ön değerlendirme,
• Teknik ön değerlendirme,
• Finansal ön değerlendirme,
• Müşteri ihtiyaç ve istek araştırması,
• Rekabet analizi,
• Pazar analizi,
• Makro çevre analizi,
• Ürün tanımı,
• Ayrıntılı teknik değerlendirme,
• Kavram test ve ayrıntılı finans analizi

Üretim, proses tasarımı, kalite sistemi tasarımı, prototip hazırlama, laboratuar test planlama, müşteri testleri planlama, fiyatlandırma, reklam ve promosyon planı, dağıtım ve satış kanalları ve kadroları planı, servis, garanti vb. planı, laboratuar testleri, pazarlama ve üretim planlarının revizyonu,finansal projeksiyonların revizyonu, seri üretim ve pazara arz gibi faaliyetler de ürün geliştirmede içinde sayılabilecek aşamalı süreçlerdir.

Tersine Mühendislik (Reverse Engineering):

Ürün gelişltirmede başka bir konu tersine mühendislik (reverse engineering ) kavramıdır. Tersine mühendislik, rakibin piyasada satılan ürününü alıp mühendislik düzeyinde sistemli olarak incelemek, ürün hakkında ayrıntılı bilgi edinmektir.
Tersine mühendislik terimi, ilgili teknolojilerin haksız rekabet yoluyla orijinal bir tasarımın illegal olarak kopyalanması amacıyla da kullanılıyor olmasından dolayı negatif etkilenmiştir. Bugünün üretim arenasında ise tersine mühendislik kavramı yeni ürünlerin üretilmesi ve eski ürünlerin yeni versiyonlarının tasarlanması için kullanılan bir uygulama olarak geçer. Burada kullanılan" tersine" (reverse) terimi dijital ve fiziksel dünyalar arasında yapılan data aktarımının çift yönlülüğünden gelmektedir.

Bugün yapılan RE uyugulamaları sayesinde üreticiler üretim prensiplerini tasarım ile bütünleştirerek zamanı kısaltırken kaliteyi arttırıyor, üretim masraflarını düşürüyorlar ve böylece kârlarını yüksek miktarlarda arttırıyorlar.

Prototipleme ve prototip ürün konusu da ürün geliştirmede önemli bir yere sahiptir. Endüstriyel tasarım sonucu, bilgisayar ortamında üç boyutlu modellenir ve bu yöntemle fiziksel dünya ile sanal dünya birbirine bağlanır. Bu hassas ve etkin bir ürün geliştirme aşamasıdır. Bu sayede alternatif tasarımlar çok daha kısa sürede oluşturularak test edilebilirler. Hızlı prototipleme ile bire bir numunenin yapılması sayesinde tasarım aşamasında iken sorunların farkedilmesi ve ortadan kaldırılması sağlanır.

Sonuç olarak ürün geliştirme bir süreçtir. Ürünün geliştirilmesi için bir proje oluşturmak ürün geliştirmenin tüm aşamalarını projede belirtmek, yapılacakları bir proje mantığında yürütmek gerekir . Bu pazara sunum süresini kısaltılmada son derece etkilidir. Ürün geliştirme projesi; çalışanların zihinsel ve bedensel emeklerini proje hedefi doğrultusunda birleştirdikleri bir takım çalışması ortamıdır.

Kaynaklar:

• Bıçakcı Ulaş, Yaratıcılık nedir? Ne değildir? Endüstri ve Otomasyon Dergisi S.57 2002
• Eğrican, Nilüfer, Ürün Geliştirme, Makale, Tesisat Dergisi Sayı 97 Ocak 2004
• Filiz Atilla, Teknoloji Yönetimi ve Ürün Geliştirme Seminer Notları KOSGEB İmes. Aralık 2004
• Filiz Atilla,Yaratıcı İklim ve Ürün Geliştirme. K.Elektrik Dergisi Ocak 2005 Sayı 188
• Filiz Atilla,Yönetimde Yeniliçilik (İnovasyon). K.Elektrik Dergisi Haziran 2003 Sayı 171 Teknoloji Yönetimi Derneği (www.tyd.org)

Not: Yazarın, Eskişehir Osmangazi Üniv. Endüstri Mühendisligi Öğrenci Topluluğu'nun (EMÖT) düzenlemiş olduğu "Rekabette Yenilikçilik" konulu etkinlikte 29 Mart 2008 tarihinde yaptığı, "Ürün Geliştirmenin Rekabetteki Gücü" konulu bir sunuma ise aşağıdaki adresten erişilebilir;
www.atillafiliz.com/notlar/osmangazi.pdf (544KB)